Khu vực ngắm cảnh tại Trung tâm du khách Miraflores cho phép mọi người ngắm nhìn tàu thuyền đi qua các âu tàu Miraflores của Kênh đào Panama. Danny Lehman/The Image Bank RF/Getty Images
CNN – Kênh đào Panama không còn xa lạ với sự chú ý của thế giới.
Lời đe dọa của Tổng thống đắc cử Donald Trump về việc “yêu cầu phải trả lại Kênh đào Panama cho Hoa Kỳ, toàn bộ, nhanh chóng và không cần thắc mắc”, có thể bằng vũ lực, đã thúc đẩy làn sóng ám ảnh quốc tế mới nhất về kỳ tích kỹ thuật của con người này.
Nhưng kể từ khi bắt đầu xây dựng vào thế kỷ 19, kênh đào đã thu hút sự chú ý của thế giới, mở rộng ranh giới của những điều có thể, vượt qua căng thẳng chính trị quốc tế và cách mạng hóa giao thông vận tải.
Có lẽ là cơ sở hạ tầng quan trọng nổi tiếng nhất thời hiện đại, kênh đào đã trở thành một mục tiêu quan trọng trong danh sách những điểm đến của du khách, với lượng du lịch đến tuyến đường thủy này tăng vọt trong những năm gần đây khi Panama tăng cường nỗ lực thu hút du khách.
Nhiều người tìm kiếm trải nghiệm chèo thuyền nhanh chóng và thú vị qua khu rừng rậm hoặc ngắm nhìn những cỗ máy kim loại khổng lồ nhưng lại thấy mình được tìm hiểu về lịch sử đầy biến động và kịch tính, vốn không thể tách rời khỏi lịch sử châu Mỹ.
Ana Elizabeth González, giám đốc điều hành kiêm giám tuyển chính của Bảo tàng Kênh đào Panama, cho biết: “Đây là một siêu dự án kỹ thuật đã thay đổi thế giới với sự giúp đỡ, bàn tay, mồ hôi và máu của hàng nghìn người thuộc 97 quốc tịch đã cùng nhau xây dựng trên eo đất rất nhỏ này”, đồng thời nhấn mạnh đến nhóm công nhân đa dạng đã đổ xô đến Panama để hỗ trợ xây dựng.
“Chúng tôi là cầu nối của thế giới nhưng cũng là trái tim của vũ trụ, vì chúng tôi là một nơi nhỏ bé, trung tâm và là nơi kết nối quốc tế.”
Theo González, khoảng 820.000 du khách đã đến Miraflores, trung tâm du khách chính của kênh đào, để chứng kiến hoạt động thương mại hàng hải diễn ra trước mắt họ vào năm 2024, với hàng nghìn du khách khác tham gia các tour du lịch dọc theo mặt nước hoặc đến các địa điểm khác dọc theo tuyến kênh đào. Theo Cơ quan quản lý kênh đào Panama (ACP), con số đó sẽ tăng lên, với người Mỹ chiếm phần lớn du khách.
Đối với du khách tò mò đang cân nhắc chuyến đi đến Panama — nơi có rừng nhiệt đới, sa mạc, núi lửa và hơn 1.600 hòn đảo — đây là hướng dẫn của CNN Travel về cách tham quan kênh đào. Thêm vào đó, bạn sẽ được xem bối cảnh lịch sử và hiện tại mà bạn nên biết trước khi đến điểm tham quan chính ở quốc gia duy nhất trên thế giới có thể ngắm mặt trời mọc trên Thái Bình Dương và lặn trên Đại Tây Dương.
Du khách xem tàu chở hàng Đan Mạch đi qua cửa cống Agua Clara của Kênh đào Panama vào ngày 28 tháng 12 năm 2024. Hình ảnh Arnulfo Franco / AFP / Getty
Tại sao nó lại quan trọng đến vậy?
Khoảng 5% tổng lượng thương mại toàn cầu chảy qua đoạn kênh dài 50 dặm (80 km) này mỗi năm, trong đó phần lớn là hàng hóa đi giữa Bờ Đông Hoa Kỳ và Châu Á. Khoảng 40% tổng số container của Hoa Kỳ đi qua kênh này và hơn 70% hàng hóa của kênh này đi đến hoặc đi từ Hoa Kỳ.
Được điều hành bởi ACP, một tổ chức chính phủ tự trị, tuyến đường thủy này kết nối 170 quốc gia thông qua 1.920 cảng.
Trước khi mở cửa vào năm 1914, những chiếc thuyền muốn đi qua giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương phải đi qua Nam Mỹ, đi vòng qua Mũi Horn ở mũi Patagonia của Chile trong một hành trình cực kỳ nguy hiểm và tốn thời gian. Chuyến đi đó đã giết chết khoảng 10.000 thủy thủ kể từ khi những thủy thủ Hà Lan lần đầu tiên đi qua vào năm 1616 cho đến khi tuyến đường Panama được mở ra.
Và rồi kênh đào xuất hiện.
“Đất đai chia cắt, thế giới thống nhất” là khẩu hiệu từng xuất hiện trên con dấu của tuyến đường thủy này. Cơ chế bắc cầu đại dương của kênh đào đã phục vụ hơn 815.000 tàu thuyền kể từ khi mở cửa và rút ngắn thời gian di chuyển của tàu thuyền tới năm tháng và khoảng cách tới 8.000 dặm (12.875 km).
Kênh đào mà bạn thấy ngày nay là phiên bản nâng cấp của kênh đào gốc, vì tuyến đường thủy này đã trải qua quá trình mở rộng trị giá hàng tỷ đô la và hoàn thành vào năm 2016 để có thể tiếp nhận tàu NeoPanamax, tàu container siêu lớn và tàu chở hàng rời chưa từng được biết đến vào đầu những năm 1900 nhưng hiện nay ngày càng phổ biến trên biển cả.
Hệ thống khóa giúp tất cả các tàu thuyền đi qua các đại dương, từ tàu nhỏ đến tàu chở hàng lớn. Để đảm bảo hành trình suôn sẻ qua hệ thống phức tạp này, thuyền trưởng phải giao quyền điều khiển cho một trong những phi công của ACP trong suốt hành trình kéo dài từ tám đến 10 giờ.
Con đường này gần như đồng nghĩa với Panama và là viên ngọc kinh tế của quốc gia này. Theo nghiên cứu của IDB Invest, năm 2024, doanh thu của kênh đào đạt khoảng 5 tỷ đô la, đóng góp gần 8% tổng GDP hàng năm.
“Kênh đào này về cơ bản là vàng của chúng tôi,” Luis Pinto Rios, hướng dẫn viên của Panama Canal Tours, cho biết.
Khách du lịch chụp ảnh các âu thuyền Miraflores trong chuyến đi thuyền qua Kênh đào Panama vào ngày 12 tháng 8 năm 2014. Hình ảnh Rodrigo Arangua / AFP / Getty
Cách đến thăm
Nếu bạn muốn tận mắt chiêm ngưỡng kỳ quan nhân tạo này của thế giới, có ba cách để tham quan: bằng đường bộ, đường thủy và đường hàng không.
Khi đi bộ, du khách có thể dừng chân tại Miraflores hoặc Trung tâm Du khách Agua Clara, nằm ở đầu Thái Bình Dương và Đại Tây Dương của kênh đào. Cả hai đều có lịch trình vận chuyển vào buổi sáng và buổi chiều, giúp du khách có những khoảng thời gian cụ thể để ngắm tàu thuyền đi qua tuyến đường thủy này.
Trung tâm du khách Miraflores, chỉ cách các tòa nhà chọc trời của Thành phố Panama 15 phút lái xe và là lựa chọn phổ biến nhất đối với khách du lịch, mang đến sự thú vị hơn nữa với bộ phim IMAX do Morgan Freeman lồng tiếng, đưa bạn tìm hiểu về lịch sử của Panama và chính kênh đào thông qua các hoạt động tái hiện, trình bày chi tiết về quá trình mở rộng năm 2016 và giải thích về cách thức phức tạp mà một chiếc thuyền di chuyển từ đại dương này sang đại dương khác.
Miraflores còn có chỗ ngồi giống như sân vận động để du khách có thể chứng kiến những con tàu chở hàng khổng lồ và du thuyền chật kín du khách di chuyển qua hai ổ khóa, được kéo bởi các đoàn tàu ở hai bên với những người công nhân kênh đào tươi cười vẫy tay qua cửa sổ.
Agua Clara mang đến tầm nhìn ra Hồ Gatún, một phần quan trọng trong hành trình của tàu thuyền dọc theo kênh đào, và một phần của các nỗ lực mở rộng.
Khách du lịch đứng trên boong tàu khi tàu du lịch Brilliance of the Seas đi vào cửa cống Miraflores vào ngày 7 tháng 10 năm 2024. Martin Bernetti/AFP/Hình ảnh Getty
Du khách có thể tự mình đến trung tâm du khách hoặc tham gia tour du lịch có hướng dẫn viên do nhiều công ty du lịch độc lập tổ chức.
Đối với những du khách thích hoạt động ngoài trời muốn tránh đám đông, các công viên quốc gia Soberania, Camino de Cruces và Chagres đều có những con đường mòn đi bộ dọc theo lưu vực kênh đào. Du khách có thể đi taxi hoặc tự lái xe đến đầu đường mòn.
Và sau đó bạn có thể lên thuyền và tự mình đi vào kênh đào.
Có hai lựa chọn chính cho chuyến tham quan bằng thuyền, một là chuyến đi dọc theo kênh đào khởi hành từ Thành phố Panama ở phía Thái Bình Dương hoặc Colon ở phía Đại Tây Dương, và lựa chọn còn lại là ghé thăm Hồ Gatún, chiếm một phần lớn của kênh đào và nằm gần giữa chiều dài 50 dặm của nó.
Bài viết liên quanNhững bờ biển ngoạn mục nhất thế giới
Các chuyến tham quan bằng thuyền trên Hồ Gatún khởi hành chủ yếu từ Bến du thuyền Gamboa. Gamboa là một thị trấn rừng xanh tươi cách Thành phố Panama chưa đầy một giờ lái xe vào giữa tuyến kênh đào, nơi có rất nhiều loài chuột lang nước, lười, khỉ và cá sấu và nằm ngay trên hồ.
Được tạo ra bằng cách đắp đập Sông Chagres của Panama, Gatún là hồ nhân tạo lớn nhất trên Trái đất khi được tạo ra vào đầu những năm 1900. Các tour du lịch Gatún đi ra động mạch hồ của kênh đào để du khách ngắm cảnh, chèo thuyền, câu cá và ngắm động vật hoang dã. Từ góc nhìn của những chiếc thuyền nhỏ bé này, những con tàu chở hàng lướt qua có vẻ lớn hơn thực tế.
Hàng trăm tàu du lịch cũng đi qua kênh đào này mỗi năm.
Bạn thậm chí có thể tự mình đi thuyền buồm, thuyền cao tốc hoặc du thuyền, mặc dù chi phí để đi qua kênh đào ngay cả với một chiếc thuyền nhỏ cũng có thể lên tới hàng trăm hoặc hàng nghìn đô la.
“Đây là một kênh đào trung lập, vì vậy bất kỳ tàu thuyền nào trên thế giới cũng có thể sử dụng. Mọi quốc gia đều phải trả cùng một mức phí bất kể họ đến từ đâu”, Jerin Tate, chủ sở hữu công ty du lịch Panama Day Trips cho biết.
Các công ty du lịch cũng cung cấp dịch vụ trực thăng và máy bay, mang đến cho du khách cơ hội quan sát toàn cảnh hoạt động thương mại liên đại dương.
Nếu bạn muốn chứng kiến kênh đào hoạt động nhưng không thể đến Panama, ACP sẽ phát trực tiếp hoạt động tại năm bộ khóa và kênh đào hoạt động 24 giờ một ngày.
Để tìm hiểu sâu hơn về lịch sử và vai trò của tuyến đường thủy này trên thế giới, du khách cũng có thể đến Bảo tàng Kênh đào ở Casco Viejo, khu phố cổ của Thành phố Panama. Nổi tiếng với bảo tàng, quán cà phê và quán bar trên tầng thượng sôi động, Casco Viejo là chuyến đi không thể bỏ qua đối với bất kỳ ai đến thăm thủ đô của đất nước này.
Lịch sử lâu dài của kênh đào
Hình ảnh những người đàn ông đang làm việc tại công trình xây dựng Kênh đào Panama vào năm 1913. Lưu trữ Bettmann/Getty Images
Niềm hy vọng đào xuyên qua Trung Mỹ để kết nối các đại dương trên thế giới đã có từ đầu thế kỷ 16 khi các nhà thám hiểm Tây Ban Nha khảo sát các tuyến đường dọc theo Sông Chagres và cho rằng không có con đường nào là không thể.
Sự quan tâm của Hoa Kỳ nảy sinh vào thời điểm bắt đầu Cơn sốt vàng vào giữa những năm 1800, khi những người Mỹ háo hức tìm kiếm những cách tốt hơn, nhanh hơn để đến California. Chính các kỹ sư người Pháp, do những người phát triển Kênh đào Suez dẫn đầu, là những người cuối cùng đã thực hiện những động thái đầu tiên để xây dựng một kênh đào, khởi công vào năm 1881.
Kế hoạch bao gồm các ổ khóa do Gustave Eiffel, người xây dựng nổi tiếng của Tháp Eiffel, xây dựng. Bất chấp những giấc mơ lớn và nỗ lực to lớn, những nỗ lực của người Pháp cuối cùng đã thất bại vì cái chết của hơn 22.000 người do bệnh tật và tai nạn xây dựng, khó khăn tài chính và tham nhũng nội bộ.
Hoa Kỳ đã mua lại quyền sở hữu từ người Pháp vào đầu những năm 1900. Lãnh thổ này vào thời điểm đó do Cộng hòa Colombia kiểm soát, nhưng một cuộc nổi loạn do Hoa Kỳ hậu thuẫn đã dẫn đến sự tách biệt của Panama và Colombia và sự thành lập của Cộng hòa Panama vào năm 1903.
Sự hỗ trợ của Hoa Kỳ cho nền độc lập của Panama đã dẫn đến việc hai nước ký Hiệp ước Hay-Bunau-Varilla năm 1903, đổi lại, trao cho Hoa Kỳ quyền kiểm soát một dải đất dài 50 dặm, rộng 10 dặm để xây dựng kênh đào vĩnh viễn. Dải đất này được gọi là Khu vực kênh đào.
Dự án này tiêu tốn rất nhiều chi phí về con người và tài chính: ước tính có khoảng 5.600 người đã thiệt mạng trong quá trình xây dựng của Hoa Kỳ, nhiều người trong số họ là công nhân xây dựng từ Tây Ấn, và Hoa Kỳ đã chi khoảng 375 triệu đô la, đây là dự án xây dựng tốn kém nhất trong lịch sử đất nước vào thời điểm đó.
Công nhân kênh đào Panama đi bộ qua các cửa cống Miraflores. Luis Acosta/AFP/Hình ảnh Getty
Hoàn thành vào năm 1914, lễ khánh thành kênh đào đã bị hủy bỏ vì Chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra, với chuyến tàu đầu tiên đi qua khá im ắng. Tuyến đường này không được sử dụng nhiều trong suốt cuộc chiến, mặc dù sau đó nó đã trở thành tuyến đường quan trọng cho các nỗ lực của Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
Hoa Kỳ cũng sử dụng đất ở Panama cho nhiều hoạt động quân sự khác nhau, từ đào tạo phi hành gia (Neil Armstrong được đào tạo về cách sinh tồn trong rừng rậm tại một căn cứ Không quân ở Khu vực Kênh đào) cho đến thử nghiệm vũ khí hóa học trong suốt giữa những năm 1900 như một phần của Dự án San Jose.
“Thế kỷ 20 của chúng ta đầy căng thẳng về những cách diễn giải rất khác nhau về cùng một hiệp ước năm 1903. Có rất nhiều sự cố”, González cho biết, với một điểm gây tranh cãi chính là chủ quyền ở Khu vực Kênh đào, một dải đất phần lớn được coi như một thuộc địa của Hoa Kỳ.
Mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Panama dần tan rã vì những bất đồng — đôi khi bùng nổ thành bạo lực — về quyền kiểm soát kênh đào và sự bất bình đẳng trong cách đối xử với người Panama và các quốc tịch khác so với công nhân Mỹ. Cũng có những câu hỏi về việc liệu cờ Hoa Kỳ và/hoặc cờ Panama có nên được treo ở Khu vực Kênh đào hay không. Có một thời điểm, Panama thậm chí đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ.
Chính Tổng thống Jimmy Carter vào năm 1977 đã làm trung gian cho các điều khoản chuyển giao tuyến đường thủy này cho Panama kiểm soát vào đêm giao thừa năm 1999.
Kênh đào ngày nay
Bất chấp mối lo ngại toàn cầu rằng Panama sẽ không thể quản lý kênh đào một cách thỏa đáng sau khi được trao trả vào năm 1999, tuyến đường thủy này đã phát triển mạnh mẽ dưới sự kiểm soát trong nước. Chỉ năm năm sau khi tiếp quản, kênh đào đã báo cáo rằng thu nhập của mình đã tăng gấp đôi, tỷ lệ tai nạn giảm và thực hiện dự án mở rộng đầy tham vọng của mình.
Mặc dù trước đây khu vực này chủ yếu dành cho công nhân và quản lý nước ngoài, nhưng hiện nay khoảng 92% lực lượng lao động là người Panama và kênh đào này ảnh hưởng đến các ngành công nghiệp trên khắp cả nước.
“Rõ ràng là người Mỹ đã xây dựng kênh đào, nhưng người Panama đã đưa nó lên một tầm cao mới. Họ đã mở rộng nó,” Tate nói.
Tuy nhiên, Trump lại nói rằng ông có quyền lấy nó — một ý tưởng ngay lập tức bị chính phủ Panama bác bỏ.
“Là Tổng thống, tôi muốn bày tỏ chính xác rằng từng mét vuông của Kênh đào Panama và khu vực lân cận đều thuộc về PANAMA và sẽ tiếp tục như vậy”, Tổng thống José Raúl Mulino phát biểu trong một tuyên bố vào tháng 12.
“Chủ quyền và độc lập của đất nước chúng tôi là không thể thương lượng”, ông nói thêm.
Lời đe dọa lấy lại kênh đào của Trump không phải là rủi ro duy nhất mà tuyến đường qua Panama phải đối mặt.
Hạn hán nghiêm trọng đã tàn phá tuyến đường thủy này trong thời gian gần đây, năm 2023 là năm khô hạn thứ ba trong lịch sử kênh đào. Việc thiếu nước đã làm giảm đáng kể số lượng tàu thuyền có thể đi qua, và các quốc gia trên thế giới lo ngại về tác động có thể xảy ra đối với thương mại toàn cầu nếu mực nước của kênh đào xuống quá thấp.
Hạn hán đã gây ảnh hưởng đến tuyến đường thủy này trong những năm gần đây. Luis Acosta/AFP/Hình ảnh Getty
Tuy nhiên, hy vọng vẫn còn.
Chính phủ Panama đã có những bước đi để giải quyết vấn đề này kể từ năm 2007 khi các nỗ lực mở rộng bắt đầu, xây dựng một hồ nước mới để cung cấp nước cho kênh đào cũng như nước uống của Panama và chuyển tiền vào các nỗ lực tái chế nước. Khi cần thiết, các phương tiện giao thông hàng ngày bị hạn chế và lịch trình được thiết lập để tối đa hóa việc sử dụng nước.
“Việc tìm kiếm một loạt các giải pháp cụ thể, lâu dài vẫn đang tiếp tục”, ACP viết trong bản phát hành tháng 11 năm 2023. “Không có câu trả lời hay dự án đơn giản nào có thể giải quyết ngay lập tức thách thức về nước. Tuy nhiên, Panama sẽ nỗ lực hết mình để bảo vệ Kênh đào Panama trong nhiều năm tới”.
Tuy nhiên, người dân Panama vẫn tràn đầy hy vọng.
“Rõ ràng là Kênh đào Panama và chính phủ đã di chuyển trong ván cờ của họ để có nước đi tốt nhất, để duy trì kênh đào hoạt động,” Rios nói. “Là người Panama, chúng tôi đang cố gắng hết sức, không phải vì túi tiền, không phải vì lợi ích của chúng tôi, mà là vì thế giới.”
Và đối với người Panama, không có niềm tự hào nào lớn hơn kênh đào, một biểu tượng quốc gia có tầm ảnh hưởng quốc tế. Quốc huy của đất nước này nói lên tất cả: pro mundi beneficio — “vì lợi ích của thế giới”.